Category Archives: Piotr Ikonowicz

Oto tekst wprowadzający do dyskusji na naszej sobotniej konferencji programowej:

Lewica a lewicująca prawica

Mateusz Morawiecki twierdzi, że w PiS obecna jest „robotnicza myśl socjalistyczna". Odwołuje się też do dziedzictwa przedwojennej PPS. Można się na taka uzurpację oburzać, ale nie sposób nie zadać sobie pytania, co się za nią kryje. Dlaczego partia z definicji prawicowa podszywa się pod lewicę i sięga po najczystsze i najświętsze tradycje polskiego socjalizmu?
Po pierwsze dlatego, że od początku transformacji ustrojowej nie zaistniała w Polsce silna lewica ideowa, społeczna, która szukałaby zaplecza wśród „wyklętych ludu ziemi”. Jednocześnie Jarosław Kaczyński ma skłonność do sięgania po tradycję II Rzeczpospolitej. A tam poza Polska Partią Socjalistyczna nie było antenatów, którzy by w jakikolwiek sposób identyfikowali się z ludem. A do ludu właśnie Kaczyński kieruje swoje ideowe przesłanie.
Przeciwnie, jak twierdzi Marcin Piątkowski, doktor nauk ekonomicznych, starszy ekonomista Banku Światowego w Pekinie głównym hamulcem rozwoju w okresie międzywojennym był oligarchiczny system społeczno-gospodarczy, który służył tylko wąskim elitom i blokował rozwój większości społeczeństwa. Poza PPS pozostałe partie w II RP tej oligarchii służyły.
PiS mógł sięgnąć po socjalistyczną tradycje dopiero w momencie, gdy zakwestionował sposób w jaki dokonano u nas transformacji ustrojowej. Poprzednia, niedokończona kadencja rządów Prawa i Sprawiedliwości całkowicie wpisywała się w logikę balcerowiczowskiej t5ransformacji, czego dowodem były rządy Zyty Gilowskiej w Ministerstwie Finansów, zniesienie najwyższej stawki podatkowej czy obniżenie składki zdrowotnej.
Jednak po kilkunastu przegranych wyborach Kaczyński zrozumiał, że nie ma sensu bić się z liberałami o głosy klasy średniej tej rzeczywistej i tej urojonej z innymi stronnictwami, skoro największa część polskiego społeczeństwa to nie byli beneficjenci transformacji tylko raczej osoby, które niewiele na niej zyskały, a nawet straciły. To była Polska „B”, prowincjusze, a często parweniusze, ludzie ledwo wiążący koniec z końcem, którzy sceptyczn8ie i z niedowierzaniem słuchali o polskich sukcesach gospodarczych.
Do wielkiego przełomu, który nastąpił w 2015 roku, elektorat PiS stanowili ludzie o konserwatywnych poglądach, religijni, zachowawczy, prowincjusze znani pod prześmiewczym mianem „moherowych beretów”. Jednak a każdym razem, gdy dochodziło do testu wyborczego okazywało się, że tych moherów jest po prostu za mało, żeby PiS mógł wygrywać. To zmusiło Kaczyńskiego do zwrócenia się ze swym przesłaniem do ludzi niezamożnych, rodzin wielodzietnych, do tej części Polski, która płaciła olbrzymią cenę transformacji, niewiele otrzymując w zamian.
Na początku partia, która objęła władze po 2015 roku nie przyznawała się do tego, że program zasiłków dla dzieci 500+ to element nowej polityki społecznej. Ten element redystrybucji budżetowej uparcie uzasadniano wyłącznie względami pronatalistycznymi. Jednak dzieci nie zaczęło się rodzić nagle znacząco więcej, a mimo to program został dobrze przyjęty w większości społeczeństwa. Zwracano jednak uwagę na fakt, że dostają ten zasiłek również osoby zamożne, które świetnie by sobie bez niego poradziły.
Taka konstrukcja zasiłku wynikała ze stanu świadomości społecznej przez dziesięciolecia kształtowanej prze neoliberalne elity. Dość powszechny był pogląd, że korzystanie z jakiejkolwiek materialnej pomocy państwa świadczy o byciu gorszym, niezaradnym, leniwym. Toteż po wprowadzeniu tego zasiłku pełno było w przestrzeni publicznej komentarzy o pasożytach żyjących z tego programu. Zapobieżeniu takiej stygmatyzacji zasiłkobiorców miało służyć przyznanie ich wszystkim, a nie tylko tym uboższym. Podobne wątpliwości wzbudza dyskutowana i próbowana jak na razie w Finlandii koncepcja bezwarunkowego dochodu podstawowego. Jednak za przyznaniem go każdemu niezależnie od dochodu i bogactwa przemawia to, że powszechność świadczenia istotnie wpłynęłaby na ograniczenie biurokracji, gdyż dochód podstawowy zastąpiłby część zasiłków. Ponadto zniknąłby problem stygmatyzacji osób pobierających świadczenie. Zwolennicy tego rozwiązania jednocześnie tłumaczą, że w przypadku, gdy nie groziłaby utrata świadczenia, zniknęłoby ryzyko kalkulowania, co się bardziej opłaca – pracować za minimum czy nie pracować i otrzymywać zasiłek.

Ostatecznie o socjalnym, a nie wyłącznie pronatalistycznym charakterze programu świadczy przyznaniem zasiłku również na pierwsze dziecko.
Dziś żadna licząca się partia w Polsce nie kwestionuje już programu 500+. Są tylko głosy jak ten program doskonalić, nie jednak prawie zwolenników jego likwidacji. Przyznanie zasiłku również 500 złotych na pierwsze dziecko to był postulat opozycji, który władza spełniła. A trzeba przypomnieć, że przed uruchomieniem programu 500+ polskie dzieci, były według unijnych agend badawczych, najbardziej zaniedbanymi dziećmi w Unii Europejskiej.
Opozycja, zarówno ta liberalna jak i ta nominalnie lewicowa (SLD) podnosiła argument, że lepsza jest pomoc w postaci rozbudowy infrastruktury pomocy rodzinie, takiej jak bardziej rozbudowana sieć żłobków, przedszkoli niż wręczanie pieniędzy, gotówki do ręki. Ten pogląd opiera się na przekonaniu, że ludzi, którym się pomaga ze środków publicznych należy traktować z ograniczonym zaufaniem, gdyż skłonni są oni marnotrawić środki pieniężne zamiast ich optymalnie używać. Taki protekcjonalny stosunek do beneficjentów pomocy jest charakterystyczny dla neoliberalnej prawicy, gdyż odbiera osobom ubogim część ich podmiotowości. Natomiast stawianie na organizowanie opieki nad dziećmi to wynik oczekiwań pracodawców, aby tania, kobieca siła robocza była wciąż łatwo dostępna na rynku pracy. Tak zresztą argumentowano przeciw programowi. Mówiono, że kobiety za sprawą zasiłku na dzieci „zostaną wypchnięte z rynku pracy”. Na uwagę zasługuje język tej argumentacji. One nie podejmą suwerennej decyzji o pozostaniu w domu i poświęceniu się opiece nad dziećmi, tylko „zostaną wypchnięte”. Oczywiście zwykli ludzie musieli zadać sobie pytanie, jak słabo musiały te kobiety zarabiać, jeżeli taka skromna suma jak 500 zł. Na dziecko pozwalała im zostać w domu?

Przez wiele lat przed 2015 rokiem dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazywały, że 20% gospodarstw domowych było zmuszone korzystać z lichwiarskich pożyczek, aby przetrwać. Aby im wystarczało na życie. Dlatego popytowy efekt zasiłku wystąpił z pewnym opóźnieniem, bo rodziny wykorzystały go w pierwszym rzędzie do wyzbycia się zobowiązań w instytucjach para bankowych.
O ile program 500+ jest oryginalnym pomysłem Jarosława Kaczyńskiego i jego ekipy, o tyle wiele więcej prospołecznych posunięć to wynik bacznej obserwacji postulatów wychodzących z różnych środowisk. Do nich należy minimalna stawka płacy za godzinę pracy, która sprawiła, że nawet na umowy doraźne, nie objęte kodeksem pracy nie można zatrudniać za płace niższe niż płaca minimalna. Jeszcze w roku 2013 i 2014 można było natknąć się na ogłoszenia o prace za 2-3 zł. na godzinę. Wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej uczyniło zatrudnianie na tak niewolniczych warunkach nielegalnym.
Analizując postepowanie obozu rządowego, który najprawdopodobniej utrzyma władzę po najbliższych wyborach pokazuje, że władza nieustannie skręca w lewo. Sprawia to, że lewica ma coraz mniej miejsca do zagospodarowania. Zwłaszcza, że partia Kaczyńskiego zdołała zrealizować swe wyborcze obietnice, które zaowocowały wzrostem poziomu życia milionów rodzin. Takie zjawisko nie miało miejsca przez poprzedzający drugi rząd PiS cały okres transformacji.
To, dlatego zapowiedzi i obietnice PiS są traktowane z o wiele większa powagą niż obietnice formułowane przez opozycję. Lewica dwukrotnie miała szanse na prowadzenie lewicowej, prospołecznej polityki gospodarczej i społecznej i z tej szansy nie skorzystała. Za jej rządów nie dał się odczuć żaden znaczący transfer socjalny. Wiele osób pamięta tez, że to pod rządami SLD/PSL wprowadzono prawo do eksmitowania ludzi na bruk.
Stąd analiza lewicującej polityki PiS ma dla nas tak wielkie znaczenie.
Jednym z kapitalnych reform PiS-u było ponowne obniżenie wieku emerytalnego. Postulat skracania czasu pracy to powszechne credo współczesnej lewicy. Skoro za sprawą gwałtownego wzrostu wydajności wynikającego z rewolucji naukowo-technicznej pracy jest coraz mniej, ludzie musza pracować coraz krócej. Wymaga to obniżenia ustawowego wieku przechodzenia na emeryturę jak i obniżania tygodniowego a w perspektywie i dziennego czasu pracy. Warto tez przypomnieć, że jednym z 21 postulatów gdańskich było obniżenie wieku emerytalnego do 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Przeciw wydłużeniu wieku emerytalnego do 67 lat dla obu płci protestował poprzednio zarówno OPZZ jak i Solidarność. Była temu przeciwna zdecydowana większość społeczeństwa. A zamiast referendum w tej sprawie miliony podpisów obywateli domagających się referendum wyrzucono do kosza.
Bezwarunkowy dochód podstawowy, podobnie jak obniżenie wieku emerytalnego to reakcja na kryzys związany z tym, że pracy będzie z czasem coraz mniej. Potrzebne jest więc dzielenie się praca (franc. Partage de travail i związany z tym 35-godzinny tydzień pracy) a także wypłacanie ludziom pieniędzy na życie, w związku z coraz trudniejszym osiąganiem dochodów z pracy. Przypomnieć tu należ, że znów „Solidarność z lat 198-0-81 była tu w awangardzie domagając się wolnych sobót. Na razie, przy wielkim oporze międzynarodowych korporacji i opinii publicznej udało się obozowi rządowemu wprowadzić wolne niedziele w handlu.
Wkrótce po uruchomieniu transferów socjalnych, z których ostatnim było wypłacenie trzynastej emerytury, pojawiły się głosy, że ludzie nie otrzymujący tych świadczeń są poszkodowani, bo w ciężkim trudzie wypracowują dochody niewiele wyższe, niż te osiągane bez pracy z kasy państwa. Reakcją PiS była zapowiedź przyspieszenia podwyższania płacy minimalnej, tak aby dochody z pracy znacząco przewyższały dochody z zasiłków i innych transferów społecznych.
Krytycy trzynastej emerytury twierdzą, że to mydlenie oczu, skoro miesięcznie jest to suma rzędu 70 zł. Jednak takie kwotowe podniesienie emerytury w grupie emerytur niskich daje odczuwalna poprawę. Tymczasem, kwotowe podnoszenie niskich emerytur zablokował Trybunał Konstytucyjny twierdząc, że waloryzacja emerytur powinna dotyczyć wszystkich emerytów, a nie tylko tych uboższych i to proporcjonalnie, a nie kwotowo. To stanowisko Trybunału uniemożliwia praktycznie spłaszczenie emerytur, czyli relatywną poprawę sytuacji najbiedniejszych weteranów pracy. Trzynasta emerytura to obok swego wyborczego znaczenia była udolna próba obejścia wyroku trybunału, który blokował zastosowanie zasady sprawiedliwości społecznej do systemu emerytalnego.
Wielka debata jaka rozpętała się po zapowiedzi drastycznego podnoszenia płacy minimalnej pozwoliła ocenić która siła polityczna jest po stronie pracy, a która po stronie kapitału. Małym przedsiębiorcom argumentującym, że w sytuacji znacznego podniesienia płacy minimalnej wypadną oni z rynku Jarosław Kaczyński odpowiada, że w takim razie powinni oni porzucić marzenie o biznesie i podjąć zatrudnienie jako pracownicy., Tego typu stwierdzenia padały wielokrotnie z ust radykalnych lewicowców, ale nigdy dotąd przedstawiciel politycznego głównego nurtu nie śmiał tak otwarcie przeciwstawić się woli biznesu, czy jak w tym wypadku tzw. Small businessu. W tym sporze nie tylko liberałowie, ale i przedstawiciele nominalnej lewicy (SLD, Wiosna) stanęli po stronie utyskujących na swój los małych i średnich przedsiębiorców przeciwko szybkiemu podnoszeniu płacy minimalnej. Oto co powiedział na ten temat Marek Belka były premier z ramienia SLD, a dziś eurodeputowany wybrany z list Koalicji Obywatelskiej (neoliberalnej): Jego zdaniem, propozycja zwiększenia płacy minimalnej do 4 tysięcy złotych "oznacza najprawdopodobniej znacznie większą inflację, masowe bankructwa drobnych przedsiębiorstw i zmniejszenie skłonności wszystkich przedsiębiorstw do podejmowania inwestycji". Belka twierdzi, że takie szybkie podnoszenie płacy minimalnej będzie kosztowało Polskę utratę 1 miliona miejsc pracy. Obóz liberalny, ale też wiele osób z tzw. Lewicy wciąż mentalnie tkwi w koncepcji budowy wzrostu w oparciu o niską cenę pracy. Umysłowi więźniowie koncepcji Leszka Balcerowicza, który głosi, że dla dobra gospodarki ludzie powinni coraz więcej pracować i mało zarabiać, zdaja się nie dostrzegać, że już teraz mamy deficyt rąk do pracy, bo ludzie wyjeżdżają tam, gdzie się lepiej płaci. Bark pracowników wynika zresztą nie tylko z emigracji zarobkowej, ale i niżu demograficznego. Zatem straszenie, że znikną najniżej płatne miejsca pracy w sektorze, jak to się kiedyś mówiło, drobnotowarowym, na mało kim robi dziś wrażenie.
Jarosław Kaczyński i jego środowisko polityczne odważyli się wreszcie podnieść świętokradczą” rękę na guru polskiego kapitalizmu, Leszka Balcerowicza. Zadali kłam nie tylko doktrynie wzrostu poprzez niskie płace, polityce trudnego pieniądza, stosując doktrynę wzrostu poprzez generowanie popytu Johna Maynarda Keynesa, ale podważyli tezę o tym, że im mniej państwa tym lepiej. Silne państwo, prowadzące politykę przemysłowa, fiskalną i społeczną ma teraz być siła budująca państwo dobrobytu. Znów koncepcja odwołująca się do złotego wieku europejskiej socjaldemokracji. Interwencjonistyczne państwo dobrobytu przeciwstawia Kaczyński stosowanemu do niedawna modelowi „państwa nocnego stróża”.
Aby państwo było silne, musi konsekwentnie ściągać podatki. Uszczelnienie systemu podatkowego było pierwszym źródłem finansowania transferów społecznych, zanim dał o sobie znać element generowanego przez te transfery popytu. C o ciekawe mimo dziesięcioleci antypodatkowej propagandy i to idącej z ośrodków władzy państwowej, w myśl, której pobieranie od obywateli i firm podatków jest działalnością porównywalną do rozboju i rabunku, społeczeństwo polskie zaczęło coraz życzliwiej postrzegać działania fiskusa. Dziś już zdecydowana większość ankietowanych (92%) Polaków uważa, że należy płacić podatki, bo z nich finansowane jest m.in. bezpieczeństwo i zdrowie – wynika z sondażu CBOS. Z badań wynika też, że bogaci powinni płacić o wiele więcej do wspólnej kasy niż obecnie płacą.
U źródeł tej propodatkowej i państwowotwórczej postawy społeczeństwa leży, fakt, że państwo zaczęło coś z tych podatków świadczyć. Transfer socjalny.
Podczas toczącej się obecnie kampanii wyborczej do Parlamentu opozycja, w tym lewica, ogranicza się do dość chaotycznej krytyki pomysłów Prawa i Sprawiedliwości. Tak więc ok. 90% debaty przed wyborczej ma za temat nie różne ścierające się programy i propozycje, lecz propozycje obozu rządowego. Tak oto opozycja uczestniczy w kampanii PiS, nie prowadząc prawie własnej kampanii.
Powodów tej dziwnej sytuacji jest kilka. Po pierwsze, propozycje rządowe są wsparte faktem, że to PiS jako pierwsza partia od 1989 roku nie tylko obiecała coś, ale i dotrzymał Po drugie, siły ancien regime ‘u kojarzą się z chęcią powrotu do sytuacji sprzed 2015 roku. A wtedy większości społeczeństwa wiodło się po prostu gorzej. I to nie tylko za sprawą redystrybucji budżetowej, której wtedy nie było, ale i z powodu ciągłego wzrostu gospodarczego, mniejszego bezrobocia oraz większego poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego, są zasiłki i łatwiej o pracę. Wreszcie, Prawo i Sprawiedliwość przedstawiło kompleksowa koncepcje ideowo-programową, która jest wielu płaszczyznach o zasadniczym znaczeniu zaprzeczeniem linii Leszka Balcerowicza i jego zwolenników, wcielanej przez prawie 30 lat transformacji.
Mamy więc sytuację, w której stają słowa przeciw czynom, fragmentaryczne propozycje przeciw jednolitej koncepcji ustrojowej, silnego państwa dobrobytu, interweniującego w działanie rynku, generującego wzrost i prowadzącego coraz bardziej aktywną politykę społeczną.

W Polsce jest 16 milionów ludzi pracy najemnej i jakiś jeden milion przedsiębiorców. Płace minimalna pobiera jakieś 14% zatrudnionych, czyli ok. półtora miliona ludzi. Ta prosta arytmetyka wyjaśnia, dlaczego zwolennicy szybkiego podnoszenia płacy minimalnej są na wygranej pozycji. Z punktu widzenia lewicy kontestowanie podnoszenie najniższej płacy jest ideowy a w konsekwencji politycznym samobójstwem. Jednak popieranie wyborczo nic nie daje. Trudno tez PiS przelicytować. Bo to raczej partia rządząca a nie lewica obejmie władze po wyborach i dlatego, że oni spełniali o bietnb9ice po wyborach lewica jeszcze nigdy choć rządziła już dwukrotnie po 1982 roku.
Aż 82% ankietowanych uważa, że wybory wygra PiS. Uważają tak zatem nie tylko zwolennicy Kaczyńskiego, ale i bardzo wielu jego przeciwników. Może dlatego, że w opozycji, a także na lewicy nie ma żadnej spójnej wizji przyszłości, która dałaby choć porównać i przedstawić jako alternatywę dla 200stronicowegbo programu PiS-u.

Dotychczas tzw. Obóz demokratyczny nie musiał się wysilać programowo, bo wszyscy realizowali mniej więcej ten sam program słabego i taniego państwa, prywatyzacji zysków i nacjonalizacji strat. Reszta to były tylko popisy retoryczne takie jak kuriozalna zapowiedź Donalda Tuska, że podniesie wydatki i zmniejszy podatki.
Zapowiedź budowy państwa dobrobytu, jeżeli traktować ją poważnie musi się wiązać ze zwiększeniem opodatkowania kapitału i wysokich dochodów. To pierwsze w jakiejś mierze rozpoczyna podatek obrotowy od sklepów wielkopowierzchniowych. Został on wprawdzie zaskarżony do europejskiego trybunału, ale w tej kwestii trybunał przyznał rację polskiemu rządowi. Pierwsze podejście do wprowadzenia rozbu8dowanej skali podatkowej od dochodów osobistych Mateusz Morawiecki podjąć, gdy jeszcze był wicepremierem i ministrem finansów. Jednak zdecydowana reakcja środowisk biznesowych sprawiła, że zrejterował. O sięgnięciu do „głębokich kieszeni” mówił już Kaczyński przy wielu okazjach. Jednak, jeżeli nie ośmieli się w końcu do nich sięgnąć, jego najważniejsza propozycja, propozycja budowy państwa dobrobytu pozostanie bez pokrycia.
W Polsce są jeszcze wielkie obszary biedy i wykluczenia. Niedoinwestowana i nieefektywna pozostaje służba zdrowia. Zasiłki z pomocy społecznej przypominają aspirynę podawana na śmiertelnej choroby, co nagminnie praktykuje si9e wobec osób osadzonych w więzieniach. Wciąż tysiące a może i dziesiątki tysięcy chorych umiera w kolejce, zanim ich się choćby zdiagnozuje, że o leczeniu nie wspomnę. O skali nędzy świadczy choćby rosnąca grupa osób trwale niezdolnych do pracy, które otrzymują 645 zł. zasiłku stałego. Kryterium uprawniające do pomocy społecznej pozostaje nie waloryzowane na żenująco niskim poziomie. A 500+ na dziecko, gdyby miało być jedynym dochodem, pozostaje suma poniżej kryterium przetrwania biologicznego. Kompletnym fiaskiem zakończył się program mieszkanie+ i wciąż w Polsce brakuje owych legendarnych 3 milionów mieszkań. Chodzi jednak nie o drogie mieszkania po cenie wolnorynkowej, lecz o mieszkania budowane za pieniądze publiczne z niskim regulowanym, czynszem.
Wielkie, gwałtowne przemiany ustrojowe, podczas których nie liczono się z ludźmi i ich cierpieniem, sprawiły, że chorobą społeczną jest depresja, że miliony Polaków i Polek potrzebują pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. A dostępu do takiej pomocy praktycznie nie ma. i mają ja tylko ci, których stać na zapłacenie słonej ceny.
Zadaniem lewicy nie jest jednak wyłącznie wymienianie listy problemów społecznych, ekonomicznych, ekologicznych do rozwiązania, ale i wizja ustroju, systemu prawnego i politycznego, który pozwoli je rozwiązywać. Inaczej będziemy wyłącznie odpowiadać na chaotyczne rozwiązania stosowane przez prawicową władzę, która nawet w warstwie retorycznej zajęła miejsce lewicy. To Jarosław Kaczyński odpowiada liberałom, że „człowiek, którego kieszenie są puste, nie jest wolny”. To on w swych przemówieniach najpierw wymienia równość a potem wolność.
Jest oczywiście ta druga warstwa konfrontacji debaty. To dziedzina demokracji i praw człowieka. To sprawa niezawisłości sędziowskiej, prawa do nie dyskryminowania niezależnie od wiary, jej braku czy płci lub orientacji seksualnej. Tylko, że w tym obszarze jak bardzo lewica nie miałaby racji, to przecież będzie zmuszona mówić mniej lub bardziej to samo co obóz neoliberalny, ten sam, który pomysł podnoszenia płacy minimalnej zbywa określeniem „populizm”.

Piotr Ikonowicz

Źródło
Opublikowano: 2019-11-21 08:12:23