Dokładnie 164 lata temu, 24 września 1856 w Martynówce w obwodzie czerkaskim, urodził się Ludwik Waryński, działacz socjalistyczny i przywódca pierwszej polskiej partii robotniczej – Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat.
Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Jego ojciec aktywnie wspierał frakcję „czerwonych” w powstaniu styczniowym. Sam nie brał udziału w walkach, ale organizował ucieczki jeńców, korumpował rosyjskich urzędników i prowadził działalność wywiadowczą. Już po upadku powstania kilkukrotnie był z tego powodu aresztowany.
Z ideami rewolucyjnymi i demokratycznymi zetknął się już w gimnazjum w Białej Cerkwi, kiedy zaangażował się w działające tam kółko samokształceniowe. Uczniowie czytali wspólnie nielegalną i wywrotową literaturę i fascynowali się rewolucyjną organizacją Narodnaja Wola, która walczyła z caratem posuwając się nawet do aktów terroryzmu. Decydujące znaczenie dla jego poglądów miały studia w Petersburskim Instytucie Technologicznym, gdzie nie tylko zetknął się z literaturą socjalistyczną, ale też zaangażował się w działania konspiracyjnej Polskiej Młodzieży Socjalistycznej. Za udział w antycarskich protestach został po roku wyrzucony z uczelni, przydzielono mu też dozór policyjny. Cień szpicli i policjantów miał go nie opuścić już do końca życia.
Po spędzeniu kilku miesięcy w rodzinnym majątku, gdzie poznał Filipinę Płaskowicką, w przyszłości jedną z najważniejszych polskich działaczek socjalistycznych, wyjechał do Warszawy. W stolicy zajął się tworzeniem kółek socjalistycznych wśród robotników i młodzieży. Żeby skuteczniej agitować, ale też na własnej skórze odczuć trud życia robotnika, zatrudnił się jako ślusarz w fabryce Lilpop, Rau i Leowenstein. Jesienią 1878 warszawscy socjaliści zatwierdzili sformułowany przez Waryńskiego program polityczny. Dokument do historii przeszedł jako „program brukselski”, żeby zmylić policję, na karcie tytułowej zapisano, że został wydrukowany w Brukseli.
Kilka miesięcy później w obawie przed aresztowaniem Waryński opuścił Warszawę i udał się do Galicji. Po zorganizowaniu sieci kółek socjalistycznych we Lwowie i Krakowie został aresztowany. Śledztwo przeciwko Waryńskiemu i kilkudziesięciu innym socjalistom trwało ponad rok i było brutalne. Więźniowie byli bici i zastraszani. Ostatecznie w lutym 1880 został skazany przez sąd na siedem dni aresztu za posługiwanie się fałszywymi dokumentami, z poważniejszych zarzutów go oczyszczono. Został wydalony z terytorium Austro-Węgier i udał się na emigrację do Szwajcarii.
W Genewie spędził prawie dwa lata i brał aktywny udział w życiu intelektualnym socjalistów całej Europy. Na dłuższą metę polemiki go jednak nudziły. Waryński był raczej działaczem niż teoretykiem. Mimo grożącego mu niebezpieczeństwa, postanowił wrócić do Warszawy.
W 1882 Waryński wraz z działaczami i działaczkami z zaboru rosyjskiego założył Socjalno-Rewolucyjną Partię Proletariat – pierwszą partię socjalistyczną działającą na ziemiach polskich. W styczniu 1883 Waryński został wybrany na jej przewodniczącego. W programie Proletariatczycy pisali: „Przyczyną nędzy i wszelkiego ucisku w społeczeństwach dzisiejszych jest nierówność i niesłuszność przy podziale bogactw między rozmaite społeczeństw onych klasy. Jakkolwiek bogactwa są rezultatem pracy, nie przypadają jednak w udziale tym, którzy pracowali nad ich wytworzeniem”. Partia organizowała opór robotników, skutecznie sprzeciwiała się objęciu robotnic „nadzorem obyczajowym” przez władze i wydawała pierwsze od powstania styczniowego konspiracyjne pismo. W jego pierwszym numerze znalazł się tekst „Warszawianki”, która od tej pory stała się najważniejszą pieśnią polskich socjalistów.
Działalność Waryńskiego przerwało aresztowanie we wrześniu 1883. Na proces czekał dwa lata w niesławnym X pawilonie warszawskiej Cytadeli. Rosyjski sąd nie był tak łagodny jak austriacki. Waryński został skazany na 16 lat katorgi. Zmarł 2 marca 1889 na gruźlicę w twierdzy szlisselburskiej podczas odbywania kary. Miał zaledwie 33 lata.
Waryński upominał się o polityczne i ekonomiczne prawa słabszych i wykluczonych. Wierzył w równość ludzi bez względu na narodowość, pochodzenie, rasę, czy płeć. Domagał się poprawy sytuacji robotników i reformy rolnej. Chociaż sam nie odegrał wielkiej roli politycznej to wywarł ogromny wpływ na kolejne pokolenia polskiej lewicy.
Źródło
Opublikowano: 2020-09-24 20:30:01
