Dokładnie 84 lata temu, 23 listopada 1937 urodził się Karol Modzelewski, historyk, socjalista i działacz opozycji demokratycznej.
Na świat przyszedł w Moskwie jako Cyryl Budniewicz. Wkrótce po narodzinach jego ojciec padł ofiarą “wielkiej czystki” i został zesłany do łagru. Odtąd wychowywany był przez matkę i ojczyma, Zygmunta Modzelewskiego, po którym przyjął też nazwisko.
W trakcie studiów historycznych na Uniwersytecie Warszawskim działał w grupie studentów, zaangażowanych w październiku 1956 w próby reformowania PRL. Na fali październikowej “odwilży” wstąpił też do PZPR. Podobnie jak Jacek Kuroń był rozczarowany październikowymi reformami, uważał, że nie były wystarczająco daleko idące. Wspólnie ze studentami i robotnikami z Żerania Kuroń i Modzelewski zaczęli organizować środowisko, które krytykowało PZPR z lewicowych pozycji. Za tę działalność zostali w 1964 wyrzuceni z PZPR i ZMS, a Modzelewski również relegowany ze studiów doktoranckich. Rok później opublikowali głośny “List otwarty do partii”. Krytykowali PZPR za biurokrację partyjną, wyzysk robotników i domagali się wprowadzenia prawdziwej demokracji robotniczej. Następnego dnia po opublikowaniu listu zostali aresztowani, a następnie skazani za nawoływanie do obalenia przemocą ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego Polski Ludowej. Modzelewski skazany został na trzy i pół roku, Kuroń dostał trzy lata.
Krótko po warunkowym zwolnieniu Modzelewski zaangażował się w studenckie protesty w marcu 1968. Znowu na kilka lat wylądował za kratami. W 1980 wstąpił do “Solidarności” i był jej pierwszym rzecznikiem prasowym. Jemu też przypisuje się wymyślenie nazwy związku. Po wprowadzeniu stanu wojennego znów wylądował w więzieniu. Między kolejnymi odsiadkami udało mu się obronić doktorat.
Modzelewski wystartował w wyborach kontraktowych w 1989 i został senatorem z Wrocławia. W przeciwieństwie do wielu przedstawicieli “lewicy solidarnościowej” (chociażby Kuronia) od początku był twardym przeciwnikiem neoliberalnego modelu transformacji i reform Balcerowicza. Był założycielem Solidarności Pracy, następnie Unii Pracy i jej honorowym przewodniczącym. Zmarł 28 kwietnia 2019 roku.
To, co wyróżnia Karola Modzelewskiego na tle wielu działaczy opozycji demokratycznej w PRL, to jego twarde i uparte trzymanie się lewicowych wartości. Z tych pozycji Modzelewski krytykował zarówno pezetpeerowską biurokrację, jak i neoliberalne reformy. Był jedną z pierwszych osób, która ostrzegała jak tragiczne będą ich społeczne koszty. Po latach pisał:
“Plan Balcerowicza był bardzo radykalną opcją, o której – gdy zaczęła budzić społeczne protesty – pisano i mówiono, że „nie ma innej drogi”. Jest to żenujący frazes propagandowy, poręczny w politycznych polemikach, ale niedopuszczalny w poważnych i odpowiedzialnych sporach między uczonymi, a także w uczciwych dyskusjach między ekspertami. Gdy sformułowania o „jedynej drodze” używa dziennikarz, można wzruszyć ramionami, gdyż frazesy są chlebem powszednim tego zawodu. Gdy to samo mówi ekonomista, można uznać, że zmienia skórę – porzuca rolę uczonego lub odpowiedzialnego eksperta na rzecz roli agitatora.
[…]
Nie to jest więc dziwne, że ekipa Balcerowicza przeliczyła się w swoich prognozach. Godne uwagi jest to, że wielki rozziew między założonymi wskaźnikami a taktycznymi rezultatami nie skłonił ich do złagodzenia kursu. Przeciwnie, gdy okazało się, że w odziedziczonej po socjalizmie zmonopolizowanej gospodarce nazajutrz po „skoku w rynek” nie pojawiły się samorzutnie mechanizmy samoregulacji przez konkurencję, sternicy polskiej gospodarki nie uznali, że potrzebny tu jest dłuższy okres przejściowy i odpowiednia polityka państwa, lecz parli nadal najkrótszą drogą do zamierzonego celu. Zwiększyli tylko nacisk na ekspresową – upadłościową lub zarządzaną odgórnie – prywatyzację przedsiębiorstw państwowych. Moim zdaniem wskazuje to, że w ich zamiarach i w ich myśleniu motyw inżynierii ustrojowej górował nad praktycznym zadaniem opanowania hiperinflacji, uzdrowienia pieniądza i zrównoważenia budżetu. Chodziło im nade wszystko o to, by jak najszybciej „zbudować kapitalizm”.
[…]
Transformacja zmodernizowała Polskę, ale społeczny koszt tej modernizacji okazał się bardzo wysoki, a co ważniejsze – bardzo trwały. Pod względem rozpiętości dochodów i skali nierówności społecznych jesteśmy w ścisłej czołówce Europy. Są to nierówności trwałe, dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Wielkiemu zróżnicowaniu dochodów odpowiadają coraz głębsze różnice w zakresie opieki zdrowotnej, dostępu do wykształcenia i szans awansu kolejnych pokoleń. W rezultacie różnice te mają charakter bez mała niezmiennego podziału przywilejów i upośledzeń. Równość szans pozostaje w sferze marzeń. Dzieci i wnuki tych, których okręt neoliberalnej modernizacji zostawił za burtą, w większości już się nie wdrapią na pokład.”
Wszystkie cytaty pochodzą z autobiografii Karola Modzelewskiego “Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca” wydanej w 2013 roku.
Źródło
Opublikowano: 2021-11-23 14:03:58
