Maciej Konieczny:
21 czerwca 1940 w Palmirach zamordowany został Mieczysław Niedziałkowski, jeden z najważniejszych polskich działaczy socjalistycznych, redaktor naczelny “Robotnika”, wieloletni poseł na Sejm.
Niedziałkowski przyszedł na świat w 1893 roku w Wilnie w rodzinie o silnych tradycjach zaangażowania politycznego, które przybierało bardzo różne formy. Ojciec był w młodości aktywnym działaczem konspiracyjnej Międzynarodowej Socjal-Rewolucyjnej Partii Proletariat (tzw. I Proletariat), dwóch stryjów walczyło i zginęło w powstaniu styczniowym, a trzeci był… biskupem.
W swoim gimnazjum Niedziałkowski założył komórkę Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Była to uczniowsko-studencka lewicująca organizacja założona przez socjalistów w 1910 roku w Belgii. Na terenie zaboru rosyjskiego musiała działać w konspiracji. Po pierwszej wojnie światowej przekształciła się w Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Niedziałkowski bardzo szybko wszedł do kierownictwa organizacji, a podczas studiów prawniczych w Petersburgu znalazł się w Biurze Wykonawczym, które koordynowało i organizowało wszytskie młodzieżowe lewciowe stowarzyszenia konspiracyjne w zaborze.
Po wybuchu wojny Niedziałkowski przedostał się do okupowanej przez Niemców Warszawy i wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Wspólnie z Feliksem Perlem i Tomaszem Arciszewskim, weteranami pepeesowskiej konspiracji zaczął wydawać socjalistyczne czasopismo “Jedność Robotnicza”, tym razem w pełni legalnie. Zaledwie po dwóch latach działania w partii został przewodniczącym struktur warszawskich i członkiem władz centralnych.
W listopadzie 1918 roku Niedziałkowskiemu powierzono nadzór nad pracami ustrojowymi toczącymi się w rządzie ludowym Jędrzeja Moraczewskiego. Mimo bardzo młodego wieku, miał zaledwie 25 lat, opracował pierwszą ordynację wyborczą do parlamentu i był głównym autorem projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który jednak ostatecznie nigdy nie trafił nawet pod obrady. W 1918 roku Niedziałkowski został też po raz pierwszy posłem. W parlamencie zajmował się przede wszystkim pracami nad nową konstytucją i innymi zagadnieniami ustrojowymi. NIedziałkowski okazał się też bardzo zdolnym dziennikarzem i redaktorem. Na tyle, że po śmierci Feliksa Perla powierzono mu “Robotnika” najważniejszą partyjną gazetę.
Po zamachu majowym stał się jednym z czołowych krytyków Piłsudskiego i jego niedemokratycznej antypracowniczej polityki. Dwa lata po przewrocie pisał: “Nie pomniejszamy jego [Piłsudskiego] roli w dziejach bohaterskiej epopei PPS; nie pomniejszamy jego roli w legendzie Legionów; nie pomniejszamy jego roli jako Naczelnika Państwa i jako obrońcy Niepodległości w r. 1920. Stwierdzamy tylko fakt: Piłsudski z r. 1905, z r. 1914, z roku 1918, z r. 1920 – należy do historii. Piłsudski z r. 1926-1929 jest wodzem „gasnącego świata” starej Polski, Polski związków ziemian, „Lewiatanów”, biurokracji i „sanacji moralnej”. „Tamten” Piłsudski jest częścią historii PPS. „Ten” Piłsudski jest taranem, który uderza w socjalizm i w demokrację.”.
Broniąc resztek swobód demokratycznych był jednym z głównych architektów powstania Cetrolewu – porozumienia lewicowych i ludowych partii i organizacji, które miało stanowić przeciwwagę dla coraz bardziej autorytarnych rządów Piłsudskiego i sanacji. Był też autorem “programu radomskiego” uchwały przyjętej przez Kongres PPS w Radomiu, która jako główny cel polskich socjalistów stawiała walkę z faszyzmem, zarówno polskim, jak i zagranicznym.
Po hitlerowskiej napaści na Polskę Niedziałkowski wraz z Zygmuntem Zarembą był jednym z organizatorów Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, liczącej kilka tysięcy ochotniczej formacji, która broniła miasta we wrześniu 1939. Od razu też zaangażował się konspirację, tworzenie podziemnej PPS-WRN i Służby Zwycięstwu Polski oraz wydawał konspiracyjne pismo “Wiadomości Polskie”. W grudniu 1939 został aresztowany przez gestapo i kilka miesięcy później rozstrzelany podczas akcji AB, której celem była eksterminacja polskiej inteligencji. Miał 47 lat.
Niedziałkowski był nie tylko jednym z twórców ustroju przedwojennej Polski, ale przede wszystkim doskonałym pisarzem politycznym, dziennikarzem i felietonistą. Jego teksty do dzisiaj czyta się świetnie i w wielu miejscach niewiele straciły na aktualności. Trafnie też przewidywał, że największym zagrożeniem dla Polski jest faszyzm. o czym sam miał się w najgorszy sposób przekonać.
Źródło
Opublikowano: 2021-06-21 20:14:35